Để hiểu hơn về vấn đề này, dưới đây là phần trả lời tiếp theo của PGS.TS Nguyễn Thị Lâm – Phó Viện trưởng Viện dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam.
- Từ chế độ dinh dưỡng đến sức đề kháng của cơ thể là một quá trình phức tạp. Và trong bài báo trước, bà có nhấn mạnh về những vấn đề như ăn uống đầy đủ và đa dạng những thực phẩm chứa protein, acid amin thiết yếu… Liệu rằng, chỉ bằng từng ấy thứ, có giải quyết được nhiều tình trạng miễn dịch không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Quả là từ dinh dưỡng tới hệ miễn dịch là cả một quá trình phức tạp, và tôi cũng đã cố gắng đưa ra tổng quan và cụ thể nhất để giúp bạn đọc có thể hiểu được về bản chất. Và cũng chính vì hiểu được bản chất nên có thể thấy, có rất nhiều điều mà chúng ta có thể làm và làm ngay bây giờ để thay đổi tình trạng miễn dịch của con mà không phải “vin” vào những lý do xa xôi như cơ địa hay một lý do nào khác. Tôi lấy đơn cử như khả năng chuyển hóa protein thực phẩm sang các acid amin phụ thuộc rất lớn vào khả năng hấp thu của trẻ (có thể tham khảo bài viết “Enzym và sự hấp thu của trẻ” – pv), hay quá trình tổng hợp từ các acid amin thành protein cơ thể cũng phụ thuộc vào cơ thể có đầy đủ các acid amin, các vi chất thiết yếu hay không v.v…
- Bà có thể cho biết cụ thể hơn về các acid amin không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Là yếu tố cấu thành protein cơ thể, nên có thể nói, acid amin là một trong những yếu tố chính có ảnh hưởng đến hệ miễn dịch. Acid amin cũng là thành phần của các enzym, hormon và tham gia vào mọi hoạt động của cơ thể. Trong số 22 acid amin thì có 8 acid amin do cơ thể không tự tổng hợp được mà hoàn toàn phải dựa vào nguồn thực phẩm từ bên ngoài cung cấp, còn gọi là các acid amin thiết yếu. Đó là: isoleusine, leucine, lysine, methionine, phenylalanine, threonine, tryptophan và valine.
- Thiếu acid amin thì sẽ xảy ra tình trạng gì thưa bà?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Có 20 acid amin tham gia chính vào cấu tạo protein. Điều đáng nói là việc tổng hợp các acid amin theo quy luật “tất cả hoặc không”, vậy để cho quá trình tổng hợp protein diễn ra thì buộc phải có đủ các acid amin ở tỷ lệ cân đối. Chỉ cần thiếu một acid amin không phải khiến một, mà rất nhiều protein không được tổng hợp. Vì vậy, thiếu acid amin sẽ làm cho hệ thống miễn dịch bị suy yếu, giảm sản xuất kháng thể, cơ thể mệt mỏi, trẻ chậm lớn, còi cọc, dễ bị mắc các bệnh về hô hấp, nhiễm trùng, viêm đường hô hấp.
- Chúng ta có thường bị thiếu acid amin không thưa bà, và có những thống kê nào về tình trạng thiếu acid amin ở trẻ em hiện nay không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Tình trạng thiếu acid amin thường xảy ra với người kiêng khem quá mức hoặc chế ăn không cân đối, người suy nhược, chức năng gan suy yếu… Bên cạnh đó, với khẩu phần ăn chủ yếu dựa vào ngũ cốc như nước ta ở một số vùng nghèo thì có thể dẫn tới một số acid amin thiết yếu thường bị thiếu hụt như lysine, threonine, tryptophan, methionine. Với trẻ em thì bên cạnh lý do này, thì còn do trẻ em hệ tiêu hóa còn yếu, khả năng hấp thu từ dinh dưỡng thực phẩm chưa hoàn thiện, tức là quá trình chuyển hóa từ protein thực phẩm thành acid amin còn kém, vì vậy dễ bị thiếu acid amin. Điều này sẽ thấy rõ hơn ở trẻ biếng ăn, lười ăn, suy dinh dưỡng.
- Bà có nói về tình trạng thiếu acid amin nói chung và ở trẻ em nói riêng, trong đó có nhấn mạnh về tình trạng trẻ suy dinh dưỡng, bà có thể lý giải vì sao?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Thường thì trẻ sinh non, thiếu tháng, trẻ không hoặc ít được bú sữa mẹ, môi trường sống ô nhiễm… thì hệ miễn dịch thường kém. Nhưng cần phải nói tới là trẻ suy dinh dưỡng. Trẻ thiếu acid amin khiến khả năng tổng hợp protein kém, từ đó dẫn tới những ảnh hưởng của tổ chức tế bào, kể cả những bộ phận quan trọng của cơ thể (như gan, thận, tim…), khả năng tăng chiều cao, thể trọng của cơ thể, cơ thể trẻ chậm phát triển,… suy dinh dưỡng là chuyện có thể biết trước. Và như ở trên chúng ta cũng nói, thiếu acid amin cũng là nguyên nhân dẫn tới hệ miễn dịch kém. Từ đó có thể nói suy dinh dưỡng, thiếu acid amin và hệ miễn dịch kém có mối quan hệ mật thiết với nhau.
- Như vậy việc bổ sung đầy đủ và cân đối các acid amin cho cơ thể không chỉ khiến cho hệ miễn dịch khỏe mạnh, ngăn ngừa nhiễm bệnh mà còn tránh tình trạng suy dinh dưỡng, đúng không thưa bà?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Đúng như vậy, tình trạng suy dinh dưỡng thường diễn ra với trẻ biếng ăn hoặc ăn nhiều nhưng hấp thu kém. Vì vậy, việc cung cấp đầy đủ các acid amin cần thiết cho cơ thể hàng ngày giúp cải thiện đáng kể các trường hợp như suy dinh dưỡng, suy nhược, chậm lớn, còi cọc…
- Đã có không ít ông bố bà mẹ phiền lòng vì chuyện con đã còi cọc lại hay ốm đau, vậy bà có lời khuyên gì để giải quyết triệt để tình trạng này không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Để giải quyết tận gốc tình trạng này, chúng ta phải làm song hành nhiều việc, vừa giúp trẻ ăn ngon miệng, vừa tăng cường hấp thu, đồng thời bổ sung những thành phần dinh dưỡng cần thiết. Phần lớn các trường hợp thất bại là khi chúng ta chỉ giải quyết đơn nhất một vấn đề, trong khi chúng lại có mối quan hệ mật thiết với nhau. Ví dụ như trường hợp trẻ suy dinh dưỡng, chúng ta chỉ lo cho con ăn thật nhiều thì cũng chưa đủ vì trẻ suy dinh dưỡng thường thì khả năng hấp thu cũng kém v.v
- Trên thị trường hiện nay có một số chế phẩm có bổ sung acid amin cho trẻ, trong đó có Mendikids, bà có ý kiến gì về vấn đề này?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Ngoài việc cân đối thành phần dưỡng chất, thì trong những trường hợp nhất định thì việc bổ sung acid amin là cần thiết. Chế phẩm Mendikids có chứa 16 acid amin, trong đó có đầy đủ 8 acid amin thiết yếu giúp khắc phục tình trạng suy dinh dưỡng, miễn dịch kém. Bên cạnh đó là các vitamin nhóm B giúp trẻ ăn ngon miệng hơn, hấp thu tốt hơn các thành phần dinh dưỡng khác.
Nhìn chung, đây là một gợi ý cho các bà mẹ muốn nâng cao thể lực chống lại bệnh tật cho con mình.
- Chúng ta đã nói rất nhiều về vai trò của acid amin, vậy bà có lưu ý gì với trường hợp trẻ thiếu acid amin không và chúng ta có nên nghĩ tới việc bổ sung acid amin cho trẻ không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Protein từ thực phẩm là yếu tố cơ sở ban đầu để hình thành các acid amin của cơ thể, vì thế điều đầu tiên để cơ thể không bị thiếu acid amin là cần cung cấp đầy đủ các protein từ thực phẩm. Protein có nhiều nhiều trong thịt, cá trứng, tôm, cua, đậu, một số loại ngũ cốc…
Với trẻ em, do hệ tiêu hóa còn chưa hoàn thiện, hay bị rối loạn tiêu hóa nên quá trình chuyển hóa protein còn kém, có những trường hợp trẻ được ăn đầy đủ protein nhưng vẫn thiếu acid amin. Bên cạnh đó, có một số acid amin, kể cả acid amin thiết yếu rất dễ bị phân hủy qua quá trình chế biến bởi nhiệt, hoặc do bữa ăn chủ yếu là ngũ cốc thì cũng dễ bị thiếu một số acid amin như lysine, threonine, tryptophan, methionine… Vì thế nên, chúng ta nên nghĩ tới việc bổ sung acid amin trong các trường hợp cần thiết như: trẻ suy dinh dưỡng, trẻ mới ốm dậy, biếng ăn là cần thiết.
- Tính cân đối của acid amin quan trọng như thế nào, thưa bà?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Như tôi đã nói, việc tổng hợp các acid amin theo quy luật “tất cả hoặc không”. Chỉ cần thiếu một acid amin không phải khiến một, mà rất nhiều protein không được tổng hợp. Vì vậy, chỉ khi cơ thể có đầy đủ các acid amin, đặc biệt là 8 acid amin thiết yếu thì sự tổng hợp protein của cơ thể mới trở nên hoàn hảo. Chúng ta thường được nghe tới ví dụ, gạo thiếu lysine, và phần nào thiếu cả trytophan và methionine, giá trị sinh học chỉ có 65% so với protein cơ thể cần, nhưng hỗn hợp “gạo – đậu nành” hay “đậu xanh – mè – đậu phộng” lại có giá trị sinh học rất cao nhờ đậu nành giàu lysine, mè giàu methionine và đậu phộng giàu trytophan, đã bổ sung các acid amin thiếu hụt của gạo. Việc khuyến cáo ăn uống đầy đủ, đa dạng các thực phẩm cũng là vì vậy.
- Bà có lời khuyên gì để tăng cường hệ miễn dịch của trẻ nói chung, thông qua dinh dưỡng nói riêng không?
PGS.TS Nguyễn Thị Lâm:
Để tăng cường miễn dịch cho trẻ, cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý (cân đối, đầy đủ, đa dạng thực phẩm để có đủ các thành phần dinh dưỡng trong chế độ ăn), nên cho trẻ bú sữa bé đến 2 tuổi, tạo điều kiện cho trẻ tham gia hoạt động ngoài trời, thể dục thể thao, chế độ nghỉ ngơi hợp lý, bổ sung đầy đủ các acid amin, đặc biệt là các acid amin thiết yếu.
----------------------------------------------
Dinh dưỡng là một trong “chìa khóa” quan trọng để mang lại cho trẻ hệ miễn dịch khỏe mạnh, trong đó không thể không kể đến vai trò của các acid amin.
Bé đi tiêu đều đều mỗi ngày một hai lần nhưng vẫn là bón nếu phân cứng, lục cục lòn hòn như cứt dê và mỗi lần đi bé phải rặn ì ạch đỏ mặt tía tai. Trái lại, có bé năm bảy ngày mới đi tiêu một lần mà vẫn không bị coi là bón nếu phân mềm, nhão, có khuôn. Nói khác đi, bón không dựa vào số lần đi tiêu mà dựa vào tính chất của phân. Phân khô, đặc, cứng thì gọi là bón.
Bón có tính di truyền, do sự phân bố của hệ thần kinh, do độ dài của ruột già… nhưng quan trọng hơn cả là do dinh dưỡng sai lầm và do không tập thói quen tốt. Trẻ khoảng 15 tháng tuổi đã có thể giữ vệ sinh, biết kêu lên khi đi tiêu đi tiểu. Do vậy, “xi đái”, “xi ỉa” là tạo một phản xạ có điều kiện tốt cho bé. Bất đắc dĩ mới phải dùng thuốc uống hoặc thuốc bơm hậu môn. Khó chịu lắm. Nóng rát lắm. Cứ thử tự bơm cho mình môt lần đi thì biết.
Cần tập ăn dần nhưng chất có xơ. Xơ không phải là thực phẩm, không cho năng lượng nhưng giúp phân đóng khuôn, đủ lớn để kích thích đầu dây thần kinh trực tràng tạo co bóp để tống phân ra ngoài. Thật sai lầm khi cho bé dùng một thứ nước cam… tinh khiết, đầy hương vị hóa học, nhưng không có chút “xơ múi” gì cả. Uống một ly cam như vậy không bằng ăn một vài múi cam tươi.