Có mẹ nào đã làm và muốn làm sàng lọc thính lực ở viên PSHN chưa??


Bác sĩ Nguyễn Huy Bạoc-GD BVPSHN


Tiến sĩ Sản Phụ Khoa Đại học Y Hà nội


Nhiều hội đồng khoa học uy tín trên thế giới tại Mỹ, Anh và nhiều nước khác đưa ra khuyến nghị rằng mất thính lực cần phải được xác định và điều trị nếu có thể trước khi trẻ được 6 tháng tuổi. Khuyến cáo này dựa trên các nghiên cứu những trẻ mất thính lực được xác định và điều trị trước 6 tháng tuổi thì cũng có khả năng phát triển các kỹ năng tương đương với các trẻ bình thường khi đi nhà trẻ. Những trẻ được phát hiện muộn (ví dụ khi trẻ 2-3 tuổi) có thể phải gánh chịu những khuyết tật vĩnh viễn, không thể sửa chữa được về khả năng phát âm, phát triển ngôn ngữ và nhận thức so với các trẻ bình thường.


Hầu hết các trường hợp mất thính lực vĩnh viễn là do sự phá hủy hoặc mất chức năng của thần kinh thính giác dẫn truyền tín hiệu âm thanh từ tai trong tới não. Tuy nhiên, chỉ khoảng một nửa các trường hợp mất thính lực là có thể xác định được nguyên nhân. Trong số các nguyên nhân xác định được, khoảng một nửa là do các lý do mắc phải trong quá trình mang thai và sinh đẻ và khoảng một nửa còn lại là do các nguyên nhân có yếu tố di truyền.


Chương trình sàng lọc mất thính lực cho trẻ sơ sinh được thiết kế để xác định mất thính lực cho trẻ sớm ngay sau khi đẻ, thông thường là trước khi ra viện về nhà. Bác sĩ hoặc y tá điều dưỡng được huấn luyện đặc biệt để sử dụng thiết bị kiểm tra. Nếu trẻ vượt qua được thử nghiệm ngay lần đầu, có nghĩa là khả năng thính lực của trẻ là bình thường. Nếu không vượt qua, thử nghiệm sẽ được làm lại và có thể sẽ được khuyến cáo chuyển tới bác sĩ chuyên khoa thính lực cho các thăm dò sâu tiếp theo.



Yếu tố nguy cơ cho mất thính lực ở trẻ


Một số trẻ có nguy cơ mất thính lực hơn những trẻ khác. Nhóm này bao gồm các trẻ từ:


những bà mẹ mắc một số bệnh lý khi mang thai: nhiễm cytomegalovirus, rubella (sởi Đức), giang mai, herpes, toxoplasmosis (bệnh mèo cào)


tiền sử gia đình có người mất thính lực


các bà mẹ có tiếp xúc hay sử dụng các thuốc, ví dụ các kháng sinh mạnh điều trị nhiễm khuẩn thuộc nhoma aminoglycosides (gentamycin, kanamycin), hóa liệu pháp chống ung thư, hoặc hóa chất độc hại có thể gây ảnh hưởng đến thính lực.


trẻ đẻ non hoặc sinh nhẹ cân, có các dấu hiệu của suy hô hấp sau đẻ, và phải thông khí hỗ trợ kéo dài


trẻ bị vàng da do tăng bilirubin, viêm màng não


trẻ có chỉ số Apgar sau đẻ thấp


bất thường cấu trúc ở đầu, mặt, cấu trúc bất thường của tai ngoài và tai giữa


Tuy nhiên, ngay cả những trẻ không có các yếu tố nguy cơ này, vẫn có khả năng mất thính lực, vì thế chương trình sàng lọc cần áp dụng cho mọi trẻ sơ sinh trước khi ra viện về nhà.


Các phương pháp sàng lọc mất thính lực ở trẻ sơ sinh


Có 2 phương pháp sàng lọc chính hiện áp dụng rộng rãi trên thế giới: 1) Đo lường âm thanh từ ốc tai (otoacoustic emission – OAE), và 2) đánh giá đáp ứng âm của cuống não (auditory brainstem response – ABR). Cả 2 phương pháp đều có độ chính xác cao, không xâm nhập hay đau đớn, tự động và không đòi hỏi sự quan sát chủ quan nào với sự đáp ứng của trẻ. Việc sử dụng phương pháp nào tùy theo sự chọn lựa của chương trình sàng lọc và huấn luyện.


Đo lường âm thanh từ ốc tai (OAE) đo lường đáp ứng tại ốc tai khi có kích thích bởi âm thanh. Người thực hiện sẽ đặt 1 đầu dò chứa đựng 1 microphone và 1 loa rất nhỏ vào tai trong của trẻ. Khi trẻ sơ sinh nằm yên lặng, âm thanh rất mềm mại sẽ được phát ra từ đầu dò. Khi ốc tai nhận được âm thanh, tín hiệu sẽ phát đi tới não. Thêm vào đó, có 1 âm thanh riêng biệt khác phát ra từ ốc tai quay trở lại ống tai. Chính âm thanh này được gọi là âm thanh kiểu tiếng vọng “thoát ra” từ ốc tai. Âm thanh “thoát ra” này được ghi lại qua microphone và trở thành hình ảnh trên màn hình. Người đo có thể xác định được âm thanh nào tạo ra được đáp ứng “thoát ra” và độ lớn của đáp ứng. Nếu có sự xuất hiện đáp ứng “thoát ra” cho những âm thanh quan trọng nhất cho sự phát triển khả năng nghe nói sau này ở mức độ cho phép, đứa trẻ được đánh giá là đã vượt qua thử nghiệm. Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-8 phút.



Đánh giá đáp ứng âm thanh của cuống não (ABR) là một đo lường vật lý, đo lường các xung điện từ tai tới não khi đáp ứng với âm thanh. Phương pháp sàng lọc này đo độ gắn bó của toàn bộ hệ thống nghe từ tai đến não. Người thực hiện sẽ đặt 4-5 điện cực trên đầu trẻ, sau đó trẻ sẽ được nghe nhiều loại âm thanh khác nhau qua 1 tai nghe nhỏ. Các kích thích âm thanh được truyền tới não và các điện cực sẽ ghi lại thành các sóng trên màn hình. Người thực hiện có thể điều chỉnh độ to nhỏ khác nhau của nhiều âm thanh và xác định mức độ nhẹ nhất mà trẻ sơ sinh có thể nghe được. Nếu chỉ với mục đích sàng lọc, người thực hiện có thể chỉ dùng 1 âm thanh tương tự như tiếng click nhỏ, và nếu có các dấu hiệu đáp ứng, đứa trẻ được đánh giá là đã vượt qua thử nghiệm. Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-10 phút.


Việc sử dụng thử nghiệm nào là tùy thuộc vào chọn lựa của chương trình sàng lọc và huấn luyện. Đo lường theo OAE thường đơn giản hơn, ít tốn kém hơn tuy nhiên tỷ lệ dương tính giả (thính lực bình thường nhưng lại không vượt qua được thử nghiệm) của phương pháp này cao hơn so với tỷ lệ dương tính giả của ABR khi được thực hiện trong vòng 3 ngày đầu sau đẻ. Sự khác biệt này là do phương pháp OAE nhạy cảm hơn với dịch ối hay chất gây đọng lại trong tai rất thường thấy ở trẻ. Nhiều chương trình sàng lọc sử dụng OAE, sau đó là ABR trên những trẻ không vượt qua được thử nghiệm OAE.


Hai phương pháp thử nghiệm này là khác nhau về mặt cơ chế, và có thể sử dụng phối hợp cả hai phương pháp để có đánh giá tốt hơn về thính lực của trẻ.




Nếu trẻ không vượt qua được thử nghiệm có nghĩa là gì



Không hẳn tất cả những trẻ sơ sinh không vượt qua thử nghiệm thính lực có nghĩa là mất thính lực. Thống kê cho thấy khoảng 2-10% trẻ sơ sinh tại Mỹ không vượt qua thử nghiệm thính lực lần đầu. Có nhiều lý do cần phải xem xét. Trước tiên, có thể là có nhiều dịch ối trong ống tai, và dịch ối này cản trở các kích thích âm thanh tới được tai trong. Tương tự như vậy, dịch ối đọng trong khoang tai giữa, sau màng nhĩ, cũng gây cản trở các kích thích âm thanh dẫn đến kết quả dương tính giả. Vì thể, nếu một trẻ không vượt qua thử nghiệm, cần phải chờ ít nhất 1 tuần mới thử nghiệm lại để tai trẻ khô lại. Một lý do khác nữa có thể là do tiếng động bên ngoài quá mạnh, trẻ khóc hay trẻ cử động trong quá trình thử nghiệm. Vì thế, đứa trẻ cần yên lặng hay ngủ trong quá trình thử nghiệm. Cho trẻ bú trước khi làm thử nghiệm thường sẽ làm trẻ ngủ dễ dàng hơn.


Nếu có những bằng chứng rõ ràng về việc mất thính lực thông qua các thử nghiệm này, trẻ cần phải được chuyển đến các chuyên gia thính học để có chẩn đoán tổng thể về dạng và mức độ mất thính lực. Các chuyên gia sẽ tiến hành các đo lường cụ thể và chính xác hơn để xác định liệu tổn thương là vĩnh viễn hay có thể chữa được. Thường là kỹ thuật ABR với nhiều kích thích âm thanh khác nhau hơn sẽ được áp dụng.


Nói tóm lại, khi một trẻ sơ sinh không vượt qua được thử nghiệm lần đầu tại bệnh viện sau khi sinh, các bác sĩ có thể giới thiệu tới trung tâm tai mũi họng để tiến hành lại thử nghiệm sau 1 tuần. Nếu trẻ tiếp tục không vượt qua thử nghiệm lần 2 thì các thử nghiệm chẩn đoán cấp độ cao sẽ được tiến hành. Nếu đứa trẻ được chẩn đoán là giảm hoặc mất thính lực, chuyên gia thính học sẽ cho biết loại và mức độ của bệnh. Ví dụ như mất thích lực do các nguyên nhân thực thể như viêm tai giữa, đọng dịch, thủng màng nhĩ hay bất thường cấu trúc tai, có thể chữa được bằng thuốc hay phẫu thuật. Mất thính lực do lý do thần kinh thì phức tạp hơn, đòi hỏi các thiết bị trợ thính hay cấy ghép ốc tai.




Kế hoạch sàng lọc của bệnh viện Phụ sản Hà nội



So sánh với trẻ có thính lực bình thường, các trẻ giảm hoặc mất thính lực có nhiều khó khăn trong giao tiếp, cả bằng lời và ngôn ngữ cử chỉ, gia tăng các rối loạn hành vi, và nhiều khó khăn trong giáo dục. Việc phát hiện và điều trị sớm có thể mang lại những lợi ích rất thiết thực cho trẻ và gia đình. Thêm vào đó, bởi khoảng một nửa số trẻ giảm hoặc mất thích lực không có các yếu tố nguy cơ sẵn có, chúng tôi quyết định thực hiện sàng lọc thính lực trên toàn bộ trẻ sơ sinh tại bệnh viện thay vì chỉ thực hiện trên nhóm có nguy cơ.


Bệnh viện Phụ sản Hà nội sẽ phối hợp với Bệnh viện Tai mũi họng trung ương trong chương trình sàng lọc này bao gồm huấn luyện sử dụng thiết bị, phân tích kết quả, và giới thiệu các chuyên gia khi cần. Chương trình sàng lọc thử nghiệm sẽ được tiến hành từ tháng 3 năm 2010, sử dụng phương pháp đo lường âm thanh thoát ra từ ốc tai (OAE), thực hiện khi trẻ đang ngủ. Sau một tháng thử nghiệm, sẽ đánh giá lại kết quả và đưa vào thực hiện trên toàn bộ các trẻ sơ sinh tại bệnh viện.