Đối với người Việt, rằm tháng Giêng không chỉ là một ngày để chuẩn bị mâm lễ cúng quan trọng mà còn có ý nghĩa vô cùng đặc biệt.
Tết Nguyên Tiêu (vào rằm tháng Giêng hàng năm) chính là đêm trăng sáng đầu tiên của một chu kỳ xuân mới. Vẻ huyền ảo của ánh trăng chiếu sáng khắp miền hạ giới sau một mùa đông dài tối tăm, lạnh lẽo như mang tới một nguồn năng lượng mới, cho con người thêm tin tưởng và sức mạnh to lớn.
Rằm tháng Giêng là đêm trăng sáng đầu tiên sau những ngày đông tối tăm, ảnh: DSD
Chính vì vậy, để mọi sự được diễn ra thuận lợi may mắn, từ lâu nay đã có những kiêng kỵ trong ngày rằm tháng giêng, cụ thể như sau:
- Kiêng mâu thuẫn bất hòa: Trong ngày Rằm tháng Giêng, mọi người trong gia đình tránh mâu thuẫn, sống chan hòa, vui vẻ. Cha mẹ cũng không nên để con cái khóc lóc nhiều trong ngày này.
- Kiêng để thùng gạo trong nhà trống rỗng.
- Kiêng cho vay tiền trong ngày Rằm tháng Giêng.
- Không được mặc quần áo rách bởi theo quan niệm của người xưa, mặc quần áo rách sẽ bị vận rủi đeo bám.
- Trong ngày Rằm tháng Giêng, gia chủ không nên sát sinh, giết thịt gà vịt để tránh vận xui; cẩn thận trong lời ăn tiếng nói, không nên nói điểm gở trong ngày này.
- Không nên ăn các đồ ăn như thịt chó, thịt mèo, thịt vịt...
- Kị trang trí nến: Nên trang trí bằng đèn thay vì nến. Ánh nến lung linh, mờ ảo có thể rất lãng mạn nhưng lại không hề tốt lành vì nó tượng trưng cho tang sự, điềm gở.
- Không nên đi đến những nơi có nguồn âm khí nặng như mồ mả, nơi hoang vu... Rằm tháng Giêng được cho là ngày có âm khí mạnh, không nên ra ngoài sau 10 giờ tối.
- Kiêng không cắt tóc nhổ răng. Người xưa thường nói rằng "cái răng cái tóc là góc con người" nên trong ngày này bạn không nên cắt tóc, nhổ răng để bảo vệ sức khỏe của mình.
Nhiều người Việt còn có thói quen đi chùa cầu may vào dịp Rằm tháng Giêng, ảnh: DSD
Đối với việc chuẩn bị lễ cúng Rằm tháng Giêng thì cần lưu ý không mắc phải những sai lầm sáu:
Thứ nhất, không để bàn thờ bụi bẩn: Trước khi cúng rằm tháng Giêng, các gia đình cần lau chùi, dọn dẹp bàn thờ gia tiên cho sạch sẽ. Nên thắp một nén nhang khấn xin thần linh, tổ tiên về việc lau dọn. Tuyệt đối không xê dịch bát hương trong quá trình lau dọn bàn thờ. Các vật phẩm cúng được bày biện gọn gàng, đúng thứ tự, tránh đổ vỡ.
Thứ hai, chú ý không để lẫn lộn lễ chay và lễ mặn
Điều đầu tiên cần hiểu khi cúng ngày Rằm tháng Giêng là phân biệt rõ mâm lễ chay và mâm lễ mặn. Khi dâng cúng gia tiên, gia chủ có thể dâng mâm lễ chay hoặc mặn tùy vào điều kiện lẫn thời gian chuẩn bị. Còn đối với bàn thờ Phật, tuyệt đối không dâng mâm lễ mặn. Mâm lễ dâng lên bàn thờ Phật chủ yếu có các loại hoa trái, chè bánh mang màu sắc tự nhiên. Và đương nhiên các mâm lễ này cũng không nhất thiết phải làm giả mặn. Một số thông tin cho rằng, cúng Rằm tháng Giêng không nên cúng thủ lợn vì kiêng sát sinh.
Tuy nhiên, thông tin này chưa rõ ràng, vì đối với mâm lễ chay dâng Phật không sử dụng bất cứ loại thịt hay cá nào; còn đối với mâm lễ mặn, tùy điều kiện mỗi nhà để thực hiện. Thông thường, các gia đình đều cúng gà trống thay vì thủ lợn. Thủ lợn thường được sử dụng trong các lễ cúng lớn của dòng họ, dòng tộc. Rằm tháng Giêng có thể trùng vào một số ngày lễ tổ trong các dòng họ, nên sử dụng thủ lợn để cúng không có vấn đề gì.
Mâm cỗ cúng rằm tháng Giêng bày tỏ tấm lòng thành kính, thành tâm của gia chủ, ảnh: DSD
Nhiều gia đình sắp xếp tượng Phật trong cùng bàn thờ với gia tiên và dâng lên mâm lễ mặn, điều này cũng nên kiêng kỵ, vì như vậy không đúng tinh thần cúng ngày Rằm. Cho nên, với những gia đình bài trí bàn thờ như vậy cần sắp xếp lễ mặn bên dưới và hoa quả, bánh trái lên phía trên.
Ngoài ra, trong ngày Rằm tháng Giêng, nhiều người cũng tham gia lễ cúng tại chùa, đền. Bởi vậy, lễ cúng Rằm tháng Giêng tại nhà có thể thực hiện mâm lễ mặn để cả gia đình cùng quây quần bên nhau.
Thứ ba, tránh sử dụng đồ cúng đã hỏng hoặc ôi thiu
Đồ ôi thiu không những không thể phát huy được hương vị tinh khiết cần thiết cho một bữa cúng thanh tịnh, mà còn thể hiện sự thiếu tôn trọng và thiếu chu đáo trong việc bày tỏ lòng thành tới thần linh và tổ tiên. Theo quan niệm, mỗi vật phẩm đặt lên bàn thờ đều phải thật sự tươi mới và chất lượng, như một minh chứng cho sự hiếu kính và mong muốn đem lại những điều tốt lành nhất cho gia đình.
Trong ngày rằm tháng Giêng, việc cúng bái mang một ý nghĩa vô cùng thiêng liêng, đó là lúc để con người thể hiện lòng thành kính và sự biết ơn tới tổ tiên cũng như các đấng tâm linh. Do đó, việc chọn lựa đồ cúng là một khâu quan trọng không thể xem nhẹ. Đặc biệt, việc sử dụng đồ cúng đã hỏng hoặc ôi thiu là điều tuyệt đối cần tránh.
Trong tâm trí của người Việt luôn coi trọng rằm tháng giêng là dịp dâng lễ lớn của một năm, ảnh: DSD
Thứ tư, không dùng tiền giả hoặc đồ mã không sạch sẽ
Trong khi cúng Rằm tháng Giêng, không được dùng tiền giả hoặc đồ mã không sạch sẽ; không để chó mèo chạm vào đồ cúng hoặc leo trèo lên bàn thờ khi dâng cúng. Bên cạnh đó, khi cúng tránh mặc quần áo lôi thôi, ngắn hở hang hoặc phụ nữ đến kỳ kinh nguyệt không nên cúng lễ.
Thứ năm, dùng thực phẩm tươi sạch, tránh dùng hoa quả giả
Hoa quả thật mang lại hương vị tự nhiên và sự sống động, điều này không những thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên, mà còn gửi gắm niềm tin vào sự sinh sôi, nảy nở, tượng trưng cho sự phát triển và thịnh vượng. Bên cạnh đó,
Khi thực hiện nghi lễ cúng rằm tháng Giêng, một trong những điều mà người Việt đặc biệt coi trọng chính là sự chân thành và lòng thành kính đối với tổ tiên và thần linh. Việc sử dụng hoa quả giả trong bàn cúng không chỉ thiếu sự chân thực, mà còn thể hiện thái độ thiếu tôn trọng trong việc thực hiện nghi lễ cổ truyền.